بحث ایمنی ، بهداشت و محیط زیست یکی از وظایف مدیریتی در اکثر صنایع بوده و عمدتاً ناظر بر رعایت مجموعه الزاماتی در همین حوزه هاست. حال هرچه یک فعالیت صنعتی بزرگتر باشد دامنه این الزامات گسترده تر خواهد شد . تنوع و پیچیدگی فرآیندها در کنار میزان بالای اشتغال در صنعت فولاد باعث شده اعمال مدیریت صحیح بر این حوزه ها ، اهمیت بیشتری پیدا کرده تا جائیکه نیازمند یک سیستم مدیریتی مستقل است. تاریخچه توجه به این الزامات هم به ابتدای انقلاب صنعتی برمیگردد . در آن زمان بسیاری از کارگران در مجموعه های صنعتی به دلیل شرایط نامناسب و نا ایمن محیط کار دچار آسیب های جدی شده و یا حتی در برخی موارد جان خود را از دست میدادند ، به همین دلیل قوانینی وضع شد که صاحبان صنایع را ملزم به کاهش خطرات از طریق ایمن سازی تجهیزات و نفرات در محیط کار میکرد . علاوه بر این، محیط کاری برخی صنایع به گونه های بود که سلامت جسمی کارگران را در اثر ابتلا به یکسری از بیماریها به مخاطره می انداخت که این امر رعایت الزامات دیگری در حوزه بهداشت محیط کار میطلبید . رفته رفته و با جدی تر شدن توجهات به حفظ محیط زیست ، دامنه این الزامات به مبحث محیط زیست هم گسترش یافت. با این هدف که از طریق اتخاذ تدابیری بتوان میزان انتشار انواع آلاینده ها را کاسته و آثار تخریبی پسماندها را هم به حداقل رساند . در چند ساله اخیر حوزه انرژی هم به این حوزه های سه گانه و با هدف بهینه سازی مصرف انرژی و جایگزنی تدریجی انرژیهای پاک اضافه شده است . ماهیت عمده فعالیتهای مبحث HSEE از جنس مسئولیت اجتماعیست که حداقلی تکلیفی دارد ولی تعدادی از صنعتگران منصف به این حداقلها اکتفا نکرده و شرایط بهتری ، از همه ابعاد فراهم میکنند . ورود این مبحث به صنعت ایران هم به اوایل دهه 50 شمسی برمیگردد که شرکت ملّی نفت ایران بر اساس قانون، مکلّف به پیاده سازی آن، در اجرای قراردادهای خود شد که بعداً شمولیّت این قانون ، به تمامی صنایع تعمیم داد شد. اما اگر بخواهم از زاویه صنعت فولاد به آن نگاه کنم باید بگویم که پیاده سازی این مبحث در همه ابعاد چهارگانه آن ، از گستردگی و پیچیدگی بیشتری نسبت به سایر صنایع کوچک برخوردار است . در این صنعت ، هم محیطهای آلاینده ی مستعد برای ابتلا به انواع بیماریها وجود دارد و هم انواع ایستگاه های حادثه خیز و فرآیندهای حادثه ساز فراوان است و احتمال بروز انواع حوادث نظیر آتش سوزی ، انفجار ، برق گرفتی ، نشتی انواع گازها و یا انتشار بخارات سمی و اسیدی وجود دارد. از طرف دیگر میزان آلایندگی زیست محیطی این صنعت به نسبت سایر صنایع بیشتر است . در نهایت حجم مصرف انواع حاملهای انرژی در صنایع فولادی نیز بسیار بالا و مستلزم بهینه سازیست . پس ملاحظه میفرمایید که این مبحث چقدر در صنعت فولاد مهم است . اما برای رعایت این مسئولیت خطیر اجتماعی راه کارهایی وجود دارد . قدم اول شناخت دقیق از همه ابعاد دقیق این چهار بخش و الزامات تکلیفی آنهاست .
اهم اقدامات لازم در حوزه ایمنی شامل: تجهیز ماشین آلات مختلف به ابزارهای حفاظتی ، اصلاح برخی از فرآیندها برای کاهش حداقلی خطرات و حوادث ، نصب سیستم های هشدار با کاربردهای مختلف ، نصب عملگرهای مختلف قطع سریع عامل حادثه ، تجهیز همه کارکنان در محیطهای پرخطر به پوشش مناسب و ابزارهای مختلف ، استقرار واحد آتش¬نشانی مجهز به همه ابزارهای لازم برای دفع انواع خطرات احتمالی و بسیاری از کارهای مشابه است .
در حوزه بهداشت هم رصد و پایش مداوم میزان آلاینده های مختلف محیطی از طریق نصب ابزارهای دقیق سنجش آلودگی ، اصلاح فرآیندها برای کاهش آلایندها ، نصب تجهیزات مناسب برای کاهش سطح آلودگی ، اصلاح و بهینه سازی ابزارهای مورد استفاده در محیط های آلوده ، بازنگری در انواع ها پوششها و ابزارهای حفاظت فردی کارکنان در محیط های آلوده ، سنجش منظم سلامت کارکنان از طریق آزمایشهای دوره ایی ، استقرار واحدهای اورژانسی برای انجام اقدامات اولیه درمانی ، حضور مدام و شیفتی کادر درمان ماهر و مسلط به حوزه حوادث کار ، وجود آمبولانس برای انتقال سریع حادثه دیدگان به مراکز درمانی ، استقرار واحدهای اقدامات سریع برای جلوگیری از نشت احتمالی عاملهای بیماری زا و پر خطر و دیگر اقدامات ، از جمله مهمترین هاست .
برخی اقدامات حوزه محیط زیست نیز عبارتند از : کاهش حداکثری آلاینده های زیست محیطی از طریق بهینه سازی فرآیند های تولیدی ، جایگزینی تجهیزات قدیمی و آلاینده با تجهیزاتی که آلودگی کمتر تولید میکنند، اصلاح فرآیندهای دفع و یا دمپ آلاینده ها و نصب فیلترهای مناسب برای کاهش حداکثری آثار تخربیی آنها ، اصلاح فرآیندها برای کاهش پسماندها ، بهینه سازی در روش های دپوی پسماندها ، جلوگیری از هرگونه نشتی پسماندها ، انتقال کم خطر پسماند ها به مراکز دفع ، رصد و سنجش دوره ایی و منظم انواع آلاینده های زیست محیطی بمنظور اعمال روشهای پویا برای نگهداشت سطح حداقلی انواع آلاینده ها ، بهره گیری از دانش کارشناسان حوزه های مختلف محیط زیست و همچنین رصد آخرین تکنولوژیهای این حوزه که استقرار آنها موجب کاهش حداکثری سطح آلایندگی محیط زیست میشود .
در خصوص مقوله انرژی در صنعت فولاد هم در مصاحبه دیگری به تفصیل صحبت کرده¬ام اما اجمالاً عرض میکنم متناسب با انواع حاملهای انرژی مصرفی در این صنعت که عمدتاً آب و برق و گاز میباشند سلسه اقداماتی میتوان برای کاهش و یا بهینه سازی سطح مصرف آنها انجام داد که به نظرم ابتدایی ترین کار اصلاح الگوی مصرف در بکارگیری همه حاملهای انرژیست . اهم اقدامات در حوزه برق شامل: کاهش مصارف راکتیو از طریق نصب بانکهای خازنی، استفاده از تکنولوژیهای جدید کم مصرف ، شناسایی کانونهای پرت انرژی و رفع آنها ، استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر مثل خورشیدی در تامین روشنایی و مصارف اداری و غیرصنعتی و موارد مشابه دیگر است . در حوزه آب هم شیوه ذخیره سازی ، جلوگیری از نشتی ها، نظارت دقیق بر چرخه صحیح آب در فرآیند تولید با کمترین میزان پرتی ، بازیافت آب و تصفیه انواع پسآبها برای استفاده مجدد در فرآیند تولید ، ایجاد امکانی برای ذخیره سازی آب باران ، هدایت آبهای سطحی در محیط کارخانجات به منابع ذخیره سازی و جلوگیری از هدررفت آنها و جلوگیری از تبخیر سطحی آبهای ذخیره شده در استخرها و منابع آب ، به مصرف بهینه آن کمک میکند . برای کاهش مصرف گاز هم میتوان با تغییراتی در فرآیند تولید و یا عایق کاریهای مناسب و نیز بازیافت انژری حرارتی حاصل از سوختن آن در مراکز مختلف از میزان مصرف آن کاست .
ذکر این نکته هم ضروریست که پیاده سازی این الزامات علاوه بر اینکه توأم با نظارتهای سنگینی است ، مستلزم صرف هزینه های زیادی هم خواهد بود اما مزیتهای مادی و معنوی دیگری به همراه دارد .اولاً احتمال تحمیل هزینه های بزرگتر ، ناشی از عوارض منفی هر یک از این مولفه های چهارگانه را بشدت خواهد کاست و در ثانی موجب بهبود حداکثری ایمنی و کاهش حوادث و نیز افزایش سلامتی جسمی و روانی کارکنان خواهد شد. ضمن اینکه مجموعه این اقدامات به افزایش کارایی و اثربخشی افراد و فرآیندها منجر خواهد شد . در کنار همه این تدابیر ، بحث نحوه استفاده از این امکانات توسط کارکنان نیز بسیار حائز اهمیت است. چه بسا ممکن است همه الزامات فراهم باشد ولی عدم استفاده و یا استفاده ناصحیح از این ابزارها و تجهیزات منجر به حوادث تلخ و جبران ناپذیر شود . لذا یکی دیگر از وظایف اصلی مدیران این حوزه آموزش نحوه صحیح بکارگیری آنها و آگاهی بخشی از مخاطرات احتمالی امور و در نهایت فرهنگ سازی است .
